Першы год жыцця. Як развіваецца ваш малыш. На што звярнуць увагу…

Менавіта першыя гады жыцця надзвычайна важныя ў развіцці дзіця. У гэты перыяд цэнтральная нервовая сістэма робіць фенаменальны рывок.

На працягу першага года жыцця кожны месяц важны у развіцці малыша, у кожным з іх можна праверыць, ці правільна фарміруюцца цела і псіхіка малыша, авалодаў ці ён неабходнымі навыкамі і ўменнямі.

Спецыялістамі распрацаваны крытэрыі паспяховасці праходжання дзіцём асноўных этапаў развіцця, якія могуць быць ацэнены вамі, бацькі, нават без удзелу спецыяліста. Правяраючы, ці мае поспех ваш малыш ў сваім развіцці, ці ўсё асвоіў, будзьце ўважлівымі і цярплівымі. Веды ж і ўменні не прыходзяць адразу, яны фарміруюцца павольна і толькі з вашым удзелам.

Калі ўсё ў парадку, можна рухацца далей, не забываючы «паўтараць тое, што прайшлі». Калі ёсць цяжкасці, трэба своечасова паспець «падхваціць» дзіця, звярнуцца да спецыялістаў пры неабходнасці.

Такім чынам, праверце, як складаецца развіццё эмацыянальных рэакцый вашага малыша [2 с.8]:

• Узнікае першая мімалётная ўсмешка ў адказ на звароты дарослага (1месяц);
• Хутка адказвае ўсмешкай на эмацыянальныя зносіны (2 месяцы);
• Праяўляе «комплекс ажыўлення» ў адказ на эмацыянальныя зносіны (3 месяцы);
• Часта і лёгка ўзнікае «комплекс ажыўлення» (4 месяцы);
• Гучна смяецца ў адказ на эмацыянальныя і моўныя зносіны (4 месяца).

Праверце, як развіваецца зрокавае ўспрыманне вашага малыша [2 с.34]:

• Утрымлівае ў поле зроку прадмет, які рухаецца – ступеньчатае выкананне(10 дзён);
• Утрымлівае ў поле зроку твар дарослага ці нерухаючы прадмет (18-20 дзён);
• Плаўна назірае за рухаючыміся прадметам ці адхіляючымся тварам дарослага (1 месяц);
• Доўга глядзіць на твар дарослага ці прадмет, які прыцягнуў яго увагу (2 месяцы);
• Доўга сочыць за рухаючымся дарослым ці цацкай (2 месяцы);
• Доўга глядзіць, знаходзячыся ў вертыкальным становішчы на руках дарослага, на твар чалавека, які гаворыць з ім, ці на паказваемую цацку (3 месяцы);
• Пазнае маці, радуецца (4 месяцы);
• Адрознівае блізкіх людзей ад чужых па знешняму выгляду, па-рознаму рэагуе на твар знаёмага і незнаёмага дарослага (5 месяцаў);
• Распазнае прадметы па форме - адрознівае кубік ад цаглінкі (12 месяцаў);
• Пазнае на фатаграфіі знаёмага дарослага (12 месяцаў);

Абвядзіце тое, што малыш ўжо ўмее рабіць. Наступнае за гэтым уменне і будзе тым, чаму трэба навучыць малыша.

Вельмі хутка пасля нараджэння малыш пачынае рэагаваць на розныя гукі, і ў першую чаргу - на голас маці. Так жа хутка, як развіваецца зрокавае ўспрыманне малыша, фарміруецца і слыхавое.

Праверце, як развіваецца слыхавое ўспрыманне дзіця [2 с. 56]:

• Уздрыгвае і мігае пры рэзкім гуку (10 дзён)
• Супакойваецца пры моцным гуку, перастае плакаць (18-20 дзён);
• Прыслухоўваецца да голасу дарослага ці гуку цацкі (1 месяц);
• Паварочвае галаву ў бок голаса дарослага (2 месяцы);
• Робіць «шукаючыя» павароты галавы пры працяглым гуку і знаходзіць яго (4 месяцы);
• Па-рознаму рэагуе на спакойную і танцавальную мелодыі (4 месяцы);
• Пазнае голас маці ці блізкага чалавека (5 месяцаў);
• Адрознівае строгую і ласкавую інтанацыю гаворкі, якой звяртаюцца да яго (5 месяцаў);
• Па-рознаму рэагуе на сваё і чужое імя (6 месяцаў)
• Атрымлівае розныя гукі з цацак і прадметаў - кідае, стукае, націскае на розныя цацкі і прадметы (6 месяцаў);
• Знаходзіць нябачную крыніцу гука ў навакольным прасторы на некаторай адлегласці ад сябе (7 месяцаў);
• Выконвае танцавальныя рухі пад танцавальную мелодыю (9 месяцаў).

Звярніце ўвагу, як складаецца прадмоўнае развіццё вашага малыша [2 с.71]:

• Дзіця выдае асобныя гукі ў адказ на эмацыянальныя зносіны дарослага (1 месяц);
• Паўторна вымаўляе асобныя гукі (2 месяцы);
• Гуліць (3 месяцы);
• Падоўгу пявуча гуліць (4 месяцы);
• Вымаўляе асобныя склады - пачатак лепету (6 месяцаў);
• На пытанне «дзе?» шукае і знаходзіць поглядам прадмет, неаднакратна названы, які пастаянна знаходзіцца ў пэўным месцы (7 месяцаў);
• Падоўгу лепеча, паўторна вымаўляе адны і тыя ж гукі (7 месяцаў);
• На пытанне «дзе?» знаходзіць некалькі прадметаў на пастаянных месцах (8 месяцаў);
• Па слове дарослага выконвае вывучаныя раней дзеянні пад пацешкі «Ладкі», «Дай ручку» і інш. (8 месяцаў);
• Голасна, выразна і паўторна вымаўляе розныя склады лепету (8 месяцаў);
• На пытанне «дзе?» знаходзіць некалькі знаёмых прадметаў у розных месцах, незалежна ад іх пастаяннага месцазнаходжання (9 месяцаў);
• Ведае сваё імя, паварочваецца на кліч (9 месяцаў);
• Пераймаць даросламу, паўтараючы за ім склады, якія ўжо ёсць у лепеце (9 месяцаў);
• Па просьбе «дай» знаходзіць знаёмыя прадметы сярод іншых і дае іх (10 месяцаў);
• Пры жартах з ім («даганю-даганю», «сараоа-варона» і інш.) выконвае вывучаныя дзеянні і рухі (10 месяцаў);
• Пераймае даросламу, паўтарае за ім склады, якіх няма ў яго ў лепеце (10 месяцаў);
• Па славеснай інструкцыі выконвае вывучаныя дзеянні, не падказаныя прадметамі: водзіць ляльку, корміць сабачку і інш. (11 месяцаў);
• Па просьбе дарослага знаходзіць і дае любую ляльку, якую бачыць сярод цацак, любы мяч, усе машыны і інш. (11 месяцаў);
• Вымаўляе першыя словы-абазначэння (11 месяцаў);
• Разумее (без паказу) назвы некалькіх прадметаў, дзеянняў, імёны дарослых і дзяцей (12 месяцаў);
• Выконвае асобныя даручэнні: «знайдзі», «аддай», «прынясі» (12 месяцаў);
• Разумее слова «нельга» - спыняе дзеянне (12 месяцаў);
• Па слове дарослага выконвае вывучаныя раней дзеянні з цацкамі (12 месяцаў);
• Лёгка пераймае новыя склады лепету (12 месяцаў);
• Вымаўляе 6 -10 палегчаных слоў (12 месяцаў).

Да года актыўна развіваецца рухальная сфера. Разам з засваеннем агульных рухаў малыш вучыцца захоўваць раўнавагу, развіваецца каардынацыя рухаў.

Праверце, якія рухі ваш малыш ўжо асвоіў:

• Спрабуе падымаць і ўтрымліваць галаву, лежачы на жываце (1 месяц);
• Падымае і больш доўга ўтрымлівае галаву, лежачы на жываце (2 месяцы);
• Ляжыць на жываце некалькі хвілін, абапіраючыся на перадплечча і высока падняўшы галаву (3 месяцы);
• Пры падтрымцы за падпахі моцна ўпіраецца ў цвёрдую апору нагамі, сагнутымі ў тазасцегнавым суставе (3 месяцы);
• Утрымлівае галаву ў вертыкальным становішчы на руках у дарослага (3 месяцы);
• Доўга ляжыць на жываце, падняўшы корпус і абапіраючыся на далоні выпрастаных рук (5 месяцаў);
• Пераварочваецца са спіны на жывот (5 месяцаў);
• Роўна, устойліва стаіць пры падтрымцы падпахі (5месяцев);
• Пераварочваецца з жывата на спіну (6 месяцаў);
• Перасоўваецца, перастаўляючы рукі або трохі падпаўзая (6 месяцаў);
• Добра поўзае - шмат, хутка, ў розных напрамках (7 месяцаў);
• Сам садзіцца і лажыцца (8 месяцаў);
• Прытрымваючыся рукамі за бар'ер, сам ўстае, стаіць і апускаецца (8 месяцаў);
• Пераходзіць ад аднаго прадмета да іншага, злёгку прытрымліваючыся за іх рукамі (9-10 месяцаў);
• Уваходзіць на невысокую паверхню або гару, трымаючыся за поручні, і сходзіць з яе (10 месяцаў);
• Стаіць самастойна (11 месяцаў);
• Робіць першыя самастойныя крокі (11 месяцаў);
• Ходзіць самастойна, без апоры (12 месяцаў).

Як развіваюцца рухі пальцаў рук [2 с.124]:

• У 3 месяцы выпадкова натыкаецца рукамі на цацкі, нізка вісячыя над грудзьмі (3 месяцы);
• Разглядае, абмацвае і захоплівае нізка вісячыя над грудзьмі цацкі (4 месяцы);
• Дакладна бярэ цацку з рук дарослага (5 месяцаў);
• Утрымлівае ў руцэ цацку (5 месяцаў);
• Свабодна бярэ цацкі з розных палажэнняў і падоўгу імі займаецца, перакладае з адной рукі ў другую (6 месяцаў);
• У залежнасці ад уласцівасцяў прадметаў і цацак вучыцца іх захопліваць пальчыкамі (6 месяцаў).
• Упэўнена бярэ цацкі з розных палажэнняў і падоўгу імі займаецца, перакладае іх з адной рукі ў другую (6 месяцаў);
• Игрушкой стучит, размахивает, перекладывает, бросает ее (7 месяцев) Цацкай стукае, размахвае, перакладае, кідае яе (7 месяцаў);
• Цацкамі займаецца доўга і разнастайна дзейнічае імі (8 месяцаў);
• Пераймае дзеянні дарослага з цацкамі (штурхае, стукае, вымае) (8 месяцаў);
• Самастойна і па просьбе дарослага выконвае вывучаныя з цацкамі дзеянні: адкрывае і закрывае, вымае і ўкладвае і пр. (10 месяцаў);
• Авалодвае новымі вывучаннымі дзеяннямі і пачынае выконваць іх паводле слова дарослага: накладвае кубік на кубік, здымае і надзявае кольцы з вялікімі адтулінамі на стрыжань і інш. (11 месяцаў);
• Пераносіць дзеянні, вывучаныя з адным прадметам, на іншы: водзіць, корміць, калыхае і інш. (12 месяцаў).

Каб вам было лёгка арыентавацца, як развіваецца ваш малыш, прапануем вам табліцу паказчыкаў нервова-псіхічнага развіцця дзіця першага года жыцця, якую склалі расійскія спецыялісты.

Узрост Паказчыкі развіцця

10-20 дзён Утрымлівае ў поле зроку прадмет (прыступкавае сачэнне)

1 месяц Фіксуе погляд на нерухомым прадмеце. Пачынае плаўна сачыць за рухаючымся прадметам. Прыслухоўваецца да гукаў, голасу дарослага. Пачынае ўсміхацца. Лежачы на жываце, спрабуе падняць і ўтрымаць галаву.

2 месяц Працягла фіксуе погляд на твары дарослага або нерухомым прадмеце. З'яўляецца навык працяглага сачэння за рухаючайся цацкай або дарослым (да аднаго метра). Здзяйсняе шукаючыя павароты галавы на гук. Прыпадымаецца і нядоўга ўтрымлівае галаву, лежачы на жываце. Пачынае вымаўляць асобныя гукі.

3 месяц Знаходзячыся ў вертыкальным становішчы здольны доўга ўтрымліваць погляд на твары дарослага ці цацкі. Ажыўлена рэагуе на спробы зносін з ім.

Здольны некалькі хвілін ляжаць на жываце, абапіраючыся на перадплечча і высока падняўшы галаву.

Пры падтрымцы за падпахі моцна ўпіраецца нагамі з максімальнай нагрузкай на тазасцегнавыя суставы. Утрымлівае галаву ў вертыкальным становішчы (на руках дарослага).

4 месяц Пачынае пазнаваць блізкіх сваякоў, адказваючы пазітыўнымі эмоцыямі. Шукае вачамі нябачную крыніцу гука. Пазітыўныя эмоцыі паказвае смехам. Здольны захопліваць вісячую цацку і доўга яе разглядаць. Прытрымлівае рукамі грудзі маці ці бутэлечку падчас кармлення.

5 месяц Па-рознаму рэагуе на спробы кантакту блізкіх і незнаёмых людзей. Здольны пазнаваць голас маці, адрозніваць строгія і ласкавыя інтанацыі пры звароце да яго. Хутка бярэ цацку з рук дарослага і ўтрымлівае яе. Пачынае падоўгу ляжаць на жываце, абапіраючыся на далоні выпрастаных рук; пераварочвацца са спіны на жывот, роўна і ўстойліва стаіць на нагах пры падтрымцы за падпахі. Здольны есці з лыжкі густую ежу.

6 месяц Здольны адрозніваць сваё і чужое імя; бярэ цацку з розных палажэнняў і падоўгу ёю займаецца, перакладае з адной рукі ў другую; можа пераварочвацца з жывата на спіну і перамяшчацца, перастаўляючы рукі і трохі поўзаючы. Пачынае вымаўляць асобныя склады (пачатак лепету). Добра есць з лыжкі, здымаючы ежу губамі.

7 месяц Актыўна займаецца цацкай (стукае, размахвае, кідае); добра поўзае. У адказ на пытанне «Дзе?» здольны знаходзіць поглядам прадмет, які пастаянна знаходзіцца на адным месцы. П'е з кубка.

8 месяц Падоўгу займаецца з цацкамі, пераймаючы дзеянням дарослага (катае, стукае, вымае і г.д.). Самастойна садзіцца і лажыцца, ўстае і пераступае, трымаючыся за бар'ер. На пытанне «Дзе?» знаходзіць некалькі прадметаў на сваіх месцах, па камандзе дарослага выконвае вывучаныя раней дзеяння (напрыклад: «ладкі,« дай ручку »і інш.).

9 месяц Здольны рабіць танцавальныя рухі пад музыку, якая гучыць. Ажыццяўляе разнастайныя маніпуляцыі з прадметамі ў залежнасці ад іх уласцівасцяў і якасцяў (катае, грыміць, адкрывае і г.д.). Пераходзіць ад прадмета да прадмета, злёгку прытрымліваючыся за іх рукамі. На пытанне «Дзе?» знаходзіць некалькі прадметаў незалежна ад іх месцазнаходжання. Ведае сваё імя. Пераймае даросламу, паўтарае за ім склады.

10 месяц Па просьбе дарослага выконвае розныя дзеянні, адкрывае, закрывае, вымае і пр. Па просьбе «дай» знаходзіць і дае знаёмыя прадметы.

11 месяц Авалодвае новымі рухамі і пачынае выконваць іх паводле слова дарослага: накладвае, здымае, надзявае кольца і г.д. Здольны самастойна стаяць, рабіць першыя самастойныя крокі. Першыя спробы абагульнення ў зразумелай мове. Вымаўляе першыя словы, абазначэнні («дай», «ав-ав», «на»).

12 месяц Здольны пазнаваць на фотаздымках знаёмых, выконваць самастойна вывучаныя дзеянні з цацкамі (катае, корміць, водзіць); пераносіць вывучаныя дзеянні з аднаго прадмета на іншы. Разумее (без паказу) назвы прадметаў, дзеянняў, імёны дарослых, выконвае даручэнні (прынясі, аддай, знайдзі і г.д.). Адрознівае значэнні слоў «можно» і «нельга». Лёгка пераймае новым складам, вымаўляе да 10 слоў.

Усе гэтыя навыкі дзіця набывае ў зносінах з вамі, у гульнях. Магчыма, спачатку многае з гульнявых дзеянняў вам трэба будзе рабіць за яго, але не забывайце кожны раз прадастаўляць малышу магчымасць паспрабаваць самому. Назірайце за сваім дзіцём, падмячаючы любы сігнал у адказ, адклікайцеся на яго, чакаючы паўторных дзеянняў. Шукайце спосабы рабіць разнастайнай гульню: мяняйце цацкі, ўносьце элементы новых, вясёлых і забаўных дзеянняў, мяняйце месца гульні.

Калі вы заўважылі ў развіцці свайго дзіця дрэннае становішча, знайдзіце магчымасць пракансультавацца не толькі ў педыятра або неўролага, але і ў іншых вузкіх спецыялістаў, а таксама наведаць пры неабходнасці дзіцячага псіхолага і настаўніка-дэфектолага (лагапеда).

А яшчэ, паважаныя бацькі, Вам у дапамогу невялікі спіс спецыяльнай літаратуры, дзе вельмі даступна выкладаюцца аўтарамі важныя моманты, метады і прыёмы ўзаемадзеяння з малышом.

1. Астроўская Л.Ф. «Першы год жыцця вашага дзіця». М., 1983.
2. Разенкова Ю.А. Гульні з дзецьмі дзіцячага ўзросту. - Масква 2003.
3. Развіццё з малога. Практыкум для педагогаў і выхавальнікаў. Мінск, МДГА «Здароўе ў XXI стагоддзе», 2010.
4. Дзмітрыева В.Г., Новікаўская В.А. 1000 навучальных гульняў і практыкаванняў ад 1 года да 5 гадоў. Масква, Санкт-Пецярбург, 2007.

Удачы вам!

Аўтар-складальнік:

Новік Таццяна Мікалаеўна,

настаўнік - лагапед